Sanal Alemler – 2

Davut Demirhan, 29 Ocak 2015

Sanal ve gerçek ayrımı için bir ölçü olarak yaygın şekilde atomlar ve bitler ikiliği kullanılıyor. Buna göre dijital olan sanal, fiziksel olan ise gerçek olarak kabaca sınıflandırılıyor. Bazıları ise bu madde, madde-olmayan (atom-bit) ayrımına zaman, zaman-olmayan; mekan, mekan-olmayan ayrımlarını da ekleyerek daha gelişmiş ve isabetli bir model kullanıyorlar (Joseph Pine ve Kim Korn’un Sonsuz Olanak isimli kitabında olduğu gibi).

Buna benzer diyebileceğimiz bir şekilde, Risale’lerde de hakikî ve mecazî ayrımının yapıldığını görüyoruz. Bu ayrımı yukarıdaki modellere eklenen bir başka eksen olarak görmek yerine onların üzerinde bulunan daha temel bir ayrım olarak düşünmek daha doğru olur. Bir şey yukarıda bahsedilen modeller içinde hangi pozisyonda bulunursa bulunsun bu konumu onun hakiki veya mecazi sayılmasında önem taşımaz. Bir başka deyişle şeyler zatlarında hakiki ve mecazi olarak ayrılmaz. Hakiki ve mecazi yüzleri vardır ve bu yüzlerden birini öne çıkararak onları hakiki veya mecazi hale getiren etkileşim içinde oldukları öznelerdir. Eğer bir şey öznenin Hakk ile olan irtibatını zayıflatıyor veya koparıyorsa mecazi, bu bağı kuruyor veya güçlendiriyorsa hakikidir. Yani yukarıdaki ayrımlara göre sanal olarak nitelendirilen bir bilgisayar oyunu kişinin Hakk ile olan irtibatını kuvvetlendiriyorsa onda hakikat yönü ağır basıyor veya o oyun hakikidir diyebiliriz. Öte yandan yine yukarıdaki ayrımlara göre gerçek sayılan fiziksel bir dünya malı kişinin Hakk ile olan irtibatını zayıflatıyorsa onda da mecazi yön ağır basmaktadır.

Bediüzzaman aşk, rızk, mahbub hatta inat gibi kavramları hakiki ve mecazi versiyonlar olmak üzere ikiye ayırmıştır. Bunların birbirine dönüşmesinden, mecazi olandan geçilip hakikisinin bulunmasından da sıkça söz eder. Tasavvufta da mecazi sevgililerle tanınan aşk duygusunun hakiki sahibine verilerek hakikatine kavuşturulması karşımıza çıkar. Mecazi olandan hakiki olana bir yol vardır. Hatta bazı yüksek hakikatler, muhatabın saf hakikat karşısında ezilmemesi gözetilerek, hakikatin ağırlığı sebebiyle mecazla ifade edilir. Bazı mutlak hakikatler ise kıyas cinsinden bazı ölçüler kullanılarak anlaşılabilmektedir. Sonsuz kavramının sonlu şeylerden yola çıkılarak anlaşılması gibi. Bazen de hakikatte mevcut olmayan farazi, mecazi bazı çizgiler bir geometrik şeklin alanının hesaplanmasında kullanılır. Yani mecazlardan hakikate giden yollar vardır. Mecaz alemi hakikat alemine ulaşmak için bazen dar ve kıvrımlı uzun bir patika bazen bir fırlatma rampası belki bazen de bir ışınlanma odası olarak iş görür.

Dünya ahirete nisbetle mecazi. Hakiki alem orası. Sanal alem de dünyaya nisbetle mecazi. Ama sanal alemin de dünyanın da hakikate bakan yüzleri var. Birbirlerine nisbet ettiğimizde bile sanal alem her zaman mecazi olmadığı gibi dünya da her zaman hakiki değil. Nasıl ki dar anlamda (kendisine bakan yüzü ile) dünya insanı Allah’tan alıkoyan her şeydir denebilir ise mecazi olan da buna paralel şekilde insanı Hakk’tan koparan her şeydir. Örneğin bir nimet bir kimseyi Allah’tan alıkoyarken diğer bir kimseyi Allah’a yaklaştırabildiği gibi benzer şekilde bir sanal veya gerçek deneyim de birini Hakk’tan koparırken başka birinin Hakk ile irtibatını kuvvetlendirebilir. Aynı şeylerin hem hakiki hem mecazi yüzleri olabilir. Mecazi yüzler ise birçokları için ayakları kaydıran zeminler meydana getirebildiği gibi kendilerindeki sırrın kavranmasıyla bizi hakikate götüren yollara da dönüşebilirler.