Oyunlarla Zihin Yapmak

Davut Demirhan, 24 Aralık 2015

Oyunlarla nasıl mesaj iletilir, hikaye anlatılır ve zihin yapılır? Ortamın bu konulardaki sınırları ve avantajları nelerdir?

Etrafında şimdilik şöyle bir gezmeye çalışacağımız sorular kabaca bunlar olacak.

İnteraktiflik ve Hikaye Çelişkisi

Hikaye anlatma ve interaktiflik aslında birbirini dışlayan şeyler. Hikaye anlatma dinleyicinin hikayenin gidişatına müdahil olmamasını gerektirir. Dinleyicinin her müdahalesi dinleyiciyi anlatan statüsüne sokar. Oysa ideal bir hikaye anlatımında anlatıcı ve dinleyici rolleri ne kadar keskin şekilde ayrı olursa hikaye anlatımı da o kadar sağlıklı olacaktır. Çünkü insanın kendisine bir hikaye anlatması mümkün değildir. İnsanın kendi kendine yapabileceği şey hikayeyi kurgulamak, hazırlamak olabilir. Aksi halde zaten bilinen bir hikaye anlatılmış/anılmış olur.

Elbette bilinen hikayeler de tekrar tekrar anlatılabilir ve her seferinde daha farklı şeyler anlaşılabilir. Ancak bu halde anlatmadan ziyade analiz ve tefekkür söz konusu olur. Bilinen hikayede artık sürpriz yoktur. Ama gözden kaçan noktalar analiz ve derin düşünmeyle ortaya çıkabilir. Bu ise hikaye anlatmadan daha farklı bir faaliyettir. Yani kişinin kendi kendine hikaye anlatması anlamsız olduğu için dinleyicinin hikayeye her müdahalesi de kendine hikaye anlatmak olacağından -hikaye anlatma açısından- zararlı veya faydasız olacaktır.

Peki interaktiflik en temel karakteristik özelliklerinden biri olan oyunlar ile hikaye anlatmak nasıl mümkün olabilir? Burada uygulanan iki temel çözüm var. Bir yöntem interaktifliği hikayenin arasına serpiştirmek ve hikayenin gidişatının interaktiflikten etkilenmemesidir. Call of Duty hikayesinin sizin tercihlerinizden etkilenmeden ara sahnelerle ilerlemesi gibi. Bir diğer yol da oyuncuya farklı sonlar sunmak. Burada hikayenin akışı biraz da olsa oyuncunun seçimleriyle değişmektedir ancak yine de sınırlı sayıda ve önceden belirlenmiş sonlar söz konusudur. İnteraktiflik ve hikayeden birine ağırlık vermek diğerini hafifletmek anlamına gelir.

Basitliğin Sınırlaması

Oyunlarla hikaye anlatma, mesaj iletme konusundaki bir diğer zorluk da ortamın (medium) doğasından kaynaklanan bazı sınırlardır. Oyunlar basitleştikçe karmaşık duyguların anlatılması da zorlaşır. Flappy Bird basitliğinde bir oyun ile hangi ince duyguların anlatılabileceğini bir düşünün. Bu tarz minimalist oyunlarda temsillere başvurmak sorunu çözmeye biraz yardımcı olabilir. Hatta mesaj yeterince basitse oyunun minimalist olması bir avantaja bile çevrilebilir. Örneğin “slogan” da oldukça sınırlı bir araç olmasına rağmen basit mesajları kuvvetli şekilde akla kazıyabilmesi sebebiyle yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu seviyedeki mesajlar için minimalist oyunlarla da sloganların başarısı yakalanabilir.

İnteraktifliğin Avantajları

Peki klasik hikaye anlatımı dışında bir oyunla başka hangi yöntemlerle mesaj iletilebilir? Oyunun doğasından gelen interaktiflik mesaj iletme konusunda nasıl avantaja çevrilebilir?
Oyunların asıl güçlü yönleri interaktiflikleridir. Bir mesaj iletilecekse bu, oyuncuya mümkün olduğu kadar serbestlik tanınarak, kararlar kendisine bırakılarak yapılmalıdır. Gerçek bu olmasa da oyuncu kararı kendi verdiğini hissetmeli, sanmalıdır.

Bu aslında birkaç açıdan kolay bir iş. Öncelikle oyun, belli kurallar, belli sınırlar anlamına gelir. Oyuncu oyuna başlarken bu sınırları gönüllü olarak kabul eder. Sınırların içindeyken de aslında tamamen özgür verilen kararlardan söz edilemez.

Telltale firmasının Game of Thrones serisinde bazı hallerde yalan söyleme imkanı oyuncuya tanınıyor. Yalan söylenmeden de oyun bitirilebiliyor (çünkü bu firmanın oyunları genelde hikaye odaklı ve oyunu bitirememek / kaybetmek diye bir şey zaten söz konusu değil) ancak mutlak dürüstlük bazen rahatsız edici sonuçlara ve hakkıyla bitirilemeyen görevlere sebep oluyor. Burada görünürde oyuncunun bir tercih hakkı var ancak neyi tercih ederse etsin aldığı mesaj aynı: yalan söylemek ödüllendirilir, dürüstlük cezalandırılır.

Bir diğer örnek ise Singularity Temalı Oyun: “Detroit: Become Human” başlıklı haber-yorum’da bahsettiğimiz Square Enix firmasının Life is Strange adlı oyunu. Bu oyunda kendisini öldürmek isteyen ancak buna gücü yetmeyen felçli arkadaşımızın fişini çekme veya çekmeme kararını vermemiz gerekiyor. Bu kararı vermeden önce arkadaşımızla uzun bir süreyi beraber geçirip bir yakınlık kuruyoruz. Ayrıca ailesinin, arkadaşımızın hastalığı yüzünden çektiği sıkıntılara şahit oluyoruz. Arkadaşımızın öleceği ise kesin, sadece önünde acılı bir süreç var. Tüm bu atmosfer bize ötanazinin ne kadar da insani ve gerekli olduğunu hiç de didaktik olmayan bir şekilde incelikle “öğretiyor”. Fişi çekme ya da çekmeme tamamen oyuncunun inisiyatifinde ama istatistiklere baktığımızda çoğunluğun tercihini ötanaziden yana kullandığını görüyoruz.

Daha ilginç bir yöntem ise oyuncuya daha serbestçe dolaşabileceği bir açık dünya sunup kendisini tanımasına fırsat vermek. Don’t Starve adlı oyun hayatta kalma üzerine kurulu. Basit bazı yöntemlerle hayatta kalmak mümkünken merak duygusu insanı tehlikeli şeyler yapmaya itiyor ve genelde bu dikkatsizlik ve merak yüzünden ölünüyor. Oyun bunu amaçlamış olsa da olmasa da böylece oyuncu oynadığı oyun ile kendi hakkında bir gerçeği küçük bir ölçekte deneyerek görüyor. İnsandaki zaaflar insana bu şekilde fark ettirilebilir ve kendisini daha iyi tanıması sağlanabilir. İnsan hatasını ve sonucunu kendisi görebilir, hem de kimse ona bir şey anlatmadan tamamen kendi iradesiyle özgürce yaptığı seçimlerle bu sağlanmış olur.