Neil Stephenson – 8: Yenilik Kıtlığı

Akif Manisalı, 26 Ağustos 2016

AKİF MANİSALI – “Innovation Starvation / Yenilik Kıtlığı” (‘Starvation’ kelimesini makalenin genel anlamını daha iyi ifade etmesi için ‘Açlık’tan ziyade ‘Kıtlık’ olarak çevirmeyi tercih ettim), Neal Stephenson’ın 2011 senesinde World Policy Journal için kaleme aldığı ve bilim/teknoloji/yatırım çevrelerinde çokça ses getirmiş bir makalesi. Makale, Stephenspon’ın, Amerika Birleşik Devletleri özelinde ama dünyanın kalanını da kapsayarak bilim ve teknoloji alanlarında geçmiş yıllara nazaran yaşanan duraklama ve yenilik (innovation) kısırlığı ile insanlığın geleceği adına ehemmiyet teşkil edecek büyük çaplı işlerin üzerine gidilmemesine duyduğu üzüntünün satırlara dökülmüş hali diyebiliriz.

Çocukluğundan beri uzay ve roketlere hayranlıkla geçen bir ömür sonunda, Amerika Birleşik Devletleri’nin 1960’ların uzaya insan gönderen ve çokça gelecek vadeden uzay programının günümüzde bir ufuk kısırlaşması yaşamasından hüzünle bahseden Neal Stephenson, makalenin kalanı için bir çerçeve çizen, “1960’ların uzay programına denk başarılara imza atamamamızın toplumumuzun büyük şeyleri başarmadaki genel kifayetsizliğinin bir semptomu olmasından endişe ediyorum.” ilginç tespiti ve endişesi ile üzüntüsünü ifade ediyor.

Yazar, Yenilik Kıtlığı’nın basılmasından bir sene sonra “We Solve For X” forumu için yaptığı bir konuşmada, makalesinde A.B.D için yaptığı tespiti dünya için de genişleterek büyük ölçekte yenilikler peşinden gitmenin bırakılmasını bilim kurgu edebiyatındaki değişim ile ilişkilendiriyor. Stephenson’a göre bilim kurgunun faydalarından biri, etkili bir yeniliğin hayata geçtiği bir alternatif gerçekliğin, inanılır, bütün yönleriyle düşünülmüş bir resmini sunabilmek (Neal Stephenson’ın görüşünce bilim kurgunun vazifesi ve faydalarına serinin bir önceki yazısında incelemeye çalışmıştım. Yazarın burada değindiği ve Hiyeroglif Teorisi olarak adlandırdığı bakışını bir sonraki yazıda açmayı planlıyorum). Bu bakış açısından incelediğinde büyürken okuduğu “Golden Age” (Altın Çağ) olarak adlandırılan döneme ait bilim kurgu edebiyatının tekno-optimistik bir hava içerisinde bilim ve teknolojinin insanlığın ufkunu genişlettiği ve medeniyeti ileri götürdüğü bir atmosfere sahip olduğunu ifade ediyor yazar. Neal Stephenson’ı endişelendiren tespiti ise yakın dönem bilim kurgu edebiyatının Altın Çağ bilim kurgu yaklaşımının aksine, post-modern, içe dönük odaklı ve daha sosyal konular merkezli bir bilim kurgu olduğu yönünde. Yenilik Kıtlığı makalesinin yayınlanmasından bir sene sonra 2012 senesinde Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) düzenlenen söyleşide de bilim kurgu edebiyatının bahsettiği eski optimistik havasının bozulduğu yeni akımın ilerlemesinden, çok okunan bazı romanlarıyla kendisinin de fazlasıyla sorumlu olduğunu itiraf ediyor Neal Stephenson.

BÜYÜK İŞLER

Stephenson, Yenilik Kıtlığı makalesinde, 2011 senesinin başında katıldığı “Future Tense” (Gelecek Zaman) adlı konferansa atıfta bulunarak, oradaki konuşmasında, A.B.D.’nin insanlı uzay programının düşüşe geçmesine üzüntüsünü ifade ettikten sonra, asıl meselenin roketler olmadığını göstermek için konuyu enerjiye getirdiğini ve esasında problemin toplum olarak “Büyük İşler”i (Big Stuff) gerçekleştirmekteki daha genel kifayetsizlikleri olduğunu ifade ettiğini yazıyor. Bilim ve teknoloji insanlarının, insanlığın geleceği adına ufuk açacak ve pusula misali yönlendirebilecek alanlarda çalışmaları ve bu konunun finansal destek alabilmesi yazarın geleceğimiz açısından önemli gördüğü meselelerden biri. 2015 senesinde yayınlanan son romanı Seveneves’de bilim kurgunun sunabileceğini ifade ettiği inanılır ve bütün yönleriyle düşünülmüş bir alternatif gelecek resmine bir örnek ortaya koyan Stephenson, silikon bazlı teknolojik gelişmeden farklı bir ilerleme çizgisi sunarak insanların yaşadığı, dünyayı çevreleyen devasa bir halka şeklindeki bir habitat sistemi ve üst yörüngedeki modülleri uzaya fırlatmak için dünyanın etrafında salınımda gezen ve enerjisini hareket eden parçası olmadan bir elektrodinamik işlemden alan dev bir zincir gibi örneklerle bezenmiş, medeniyetin farklı bir teknolojik istikamette ilerlediği ve “Büyük İşler” ortaya koyduğu bir gelecek kurgusu sunuyor okurlarına (Yakın zamanda başlamayı düşündüğüm Seveneves romanını inceleyen yazılar ile bahsi geçen bu kurgu geleceği daha derinlemesine incelemeyi planlıyorum).

Stephenson, MIT’deki söyleşinde “Future Tense” konferansında yaşadığı ilginç bir olaydan bahsediyor. Yazarın teknolojideki durağanlık ve kısırlıktan dert yandığı konuşmasından sonra kendisi gibi konuşmacılardan biri olan Arizona State Üniversitesi rektörü Michael Crow sözü alarak, bilimdeki yavaşlama ve ufuk darlığının sorumluluğunun aslında Neal Stephenson ve diğer bilim kurgu yazarlarında olduğunu ve asıl onların tembellik yaptıklarını düşündüğünü açıkça ifade ediyor. Crow, Stephenson’ın Hiyeroglif Teorisi olarak bahsettiği, bilim kurgu edebiyatının bir faydası/işlevi olarak bilim insanlarının çalışmalarını yönlendirmesinin önemini pratikte doğrularcasına, mühendislerin ve bilim insanlarının gerekli araçlara, heyecana ve beyne sahip olduklarını ve yenilik üretmek için hazırda beklediklerini ama bilim kurgu yazarlarının ruh bunaltan, distopyan eserlerden başka iş çıkarmadıklarını iddia ediyor. Biz bilim isnanları olarak hazır bekliyoruz, bizim önümüze bir vizyon koyun ve onu hayata geçirelim diyen bir meydan okuma bu aslında.

Bu iddialı çıkışın sonucunda Neal Stephenson başkanlığında ve Arizona State Universitesi desteği ile Hiyeroglif Projesi (Project Hieroglyph) doğuyor. Bilim kurgu yazarları ile bilim insanlarının bir arada çalışarak optimist bir gelecek vizyonu çerçevesinde Neal Stephenson’ın hayalini kurduğu “Büyük İşler”i projelendiren bu girişimi, Neal Stephenson’ın hayatı ve eserlerini incelemeye çalıştığım yazı dizisinin son bölümü olarak önümüzdeki yazıda incelemeye çalışacağım.