Teknoloji ve Politika – 1

B. Sadık Ünal, 2 Eylül 2016

“Ekonomi – Politik” kavramı, ilk olarak André Gide’in amcası Charles Gide tarafından 19. yüzyılda kullanılır. 19. yüzyıl boyunca da ekonomi ve politika, aynı sohbetlerin, analizlerin, değişmez, birbirinden ayrılmayan parçalarıdır. Avrupa’nın, genel trendlere yön verdiği bir dönemi olan ve bugün Avrupa’yı oluşturan milletlerin sanayileşmeleri ve ulus devletlerin ortaya çıkışına kadar süren bu yüzyılın özellikle ikinci yarısı boyunca, ekonomi ve politika uzmanlıkları birbirinden ayrı iki alan gibi görülmez.

Bu dönem ekonomik üstünlüğün politik üstünlüğe dönüşme hızının arttığı bir zaman dilimidir. Temel olarak ulaşım ve haberleşme hızındaki artış ile ekonomik gelişimin de ivmelendiğine şahit oluruz. Ulaşım ve iletişimdeki gelişimin ekonomiyi ve “ekonomi – politik”i etkilemesinin ardındaki güç ise teknolojidir. Malzeme bilgisi ve buharlı gemilerin gelişimi, İngiltere ve Fransa gibi büyük devletlere merkezi otoriteyi kuvvetlendirerek etki alanlarını yayma ve denizaşırı koloniler kurma ve geliştirme imkanını verir.

Coğrafi Keşifler’den 300 yıl sonra, sömürgecilik, gücüne ve hızına ancak teknolojik gelişimin önünü açması ile ulaşmış olur. Erken dönem denizaşırı sömürü gücü olan İspanya ve Portekiz ise hem merkezi iktidarın gücünü modern devletlerde olduğu kadar arttıramamış hem de kolonilerini/periferilerini/”taşralarını” geliştirememişlerdir.

Özetle; son beş yüzyıl içinde peş peşe üç büyük değişim görmek mümkündür: (1) Ekonomik gelişimin politik güç üzerinde etkisini arttırması, (2) ekonomik gelişimin ticaret yollarının güvenliği gibi konjontürel konulardan daha çok teknolojinin gelişimi ile etkileşim içine girmesi ve (3) son yüzyıl hesaba katıldığında, teknolojinin, sonuçları itibariyle politikanın uzun vadeli trendlerini belirler hale gelmesi.

19. yüzyıl sonu itibariyle “Ekonomi – Politik” olan kavramının yerine, bugün “Teknoloji – Politik” kavramının geçtiğini söyleyebiliriz. Süreç ana hatlarıyla yedi aşamaya ayrılabilir:

1) Ekonominin “Politik” Üzerinde Etkisinin Başlangıcı: Köy ölçeğinin ötesinde ilk iktidar yapılarının oluşması ve birbirleri ile iletişim ve ticaret bağları kurmasıyla başlayan dönem.

2) Ekonominin “Politik” Üzerinde Etkisini Arttırması: İslam’ın doğuşu ile ticaret yollarının güvenliğinin sağlandığı ve “ticaret bilgisinin / ticaret know-how’ının”, bölgeler arasındaki, özellikle şehirler arasındaki refah durumunu belirgin bir şekilde farklılaştırdığı dönem.

3) Ekonominin “Politik” Üzerinde Belirleyici Konuma Gelmesi: Coğrafi Keşifler ve burjuvanın ortaya çıkışı ve güçlenmesinden buhar türbinlerinin ve hızlı deniz seyahatlerine imkan veren gemilerin icadına kadar olan dönem.

4) Ekonominin “Politik”in Yerine Geçmesi ve Teknolojinin Ekonomi Üzerindeki Etkisini Arttırması: Buhar türbinleri ile hızlı gemilerin yapılmasından 2.Dünya Savaşı’na kadar olan dönem.

5) Ekonomi – Politik’in Yerine Ekonomi – Teknoloji’nin İkamesi: Lojistik ve nakliyenin tamamıyla makinalarla (devrin yüksek teknoloji ürünleri olan uçak, tank, gemi, tren vs.) yapıldığı ve teknolojik ve ekonomik üstünlüğün sonuç üzerinde en belirgin ve net etki gösterdiği ilk savaş olan 2. Dünya Savaşı’ndan Internet’in icadına kadar olan dönem.

6) “Ekonomi – Teknoloji”nin Yerine Teknolojinin Tek Başına Geçmesi veya Teknolojinin Piyasa Rayonalitesini de Tehdit Etmesi: Internet’in icadından Yapay Zeka’nın icadına kadar olan dönem.

7) Teknolojinin Büyülü ve Yüksek Bir Gerçekliğin İfadesi Olması: Yapay Zeka’nın icadından sonra veya Singularity Noktası sonrası, bütün kavramların hercü merce uğrayacağı ve yeniden yerine oturacağı zamana kadar geçecek olan dönem.

Not: Yedi dönem üzerinden incelemeye çalışacağımız iktidar ve teknoloji ilişkisi üzerine yorumlarımıza gelecek yazılarda devam edeceğiz.